श्रावण १६ गते २०८२
बुलेट सि,प्यूठान । गुन्डागर्दी कुनै पनि समाजको शान्ति, सुरक्षा र विकासका लागि सबैभन्दा ठूलो बाधक हो। जब यस्तो आपराधिक प्रवृत्तिमा संलग्न व्यक्ति वा गिरोहहरू राजनीतिक संरक्षणमा हुर्कन्छन्, तब त्यसले केवल समाजमा भयको वातावरण मात्र बनाउँदैन, राज्य व्यवस्थाको आधारशिला नै हल्लाउँछ। नेपालजस्तो संक्रमणकालीन राजनीतिको अनुभव गरिरहेको मुलुकमा यस्तो अवस्था अझ खतरनाक रूपमा प्रस्तुत हुन्छ। राजनीतिको नाममा आपराधिक तत्वहरूको प्रश्रयले सिंगो लोकतान्त्रिक प्रणालीलाई नै चुनौती दिएको अवस्था हामीले बारम्बार देख्दै आएका छौं।
राजनीति र गुन्डागर्दीको गठबन्धन
नेपालको पछिल्लो तीन दशकको राजनीतिक इतिहास हेर्दा यो प्रष्ट देखिन्छ कि राजनीतिमा नैतिकता र विचारधाराभन्दा शक्ति र प्रभुत्वको खेल बढ्दो छ। यसैबीच, गुन्डा तत्त्वहरूको प्रयोग राजनीतिक स्वार्थपूर्तिका लागि हुँदै आएको छ। स्थानीय स्तरदेखि राष्ट्रिय स्तरसम्म नेताहरूले आफ्ना निहित स्वार्थका लागि यस्ता आपराधिक समूहहरूसँग साठगाँठ गरेका दृष्टान्त प्रशस्तै छन्।
चुनावी समयमा मतदातालाई धम्क्याउने, विपक्षी कार्यकर्तालाई आक्रमण गर्ने, भौतिक क्षति पुर्याउने जस्ता कार्यहरूमा संलग्न व्यक्तिहरूलाई नेताहरूले “आफ्नो मान्छे” भनेर संरक्षण दिनु कत्तिको दुर्भाग्यपूर्ण हो भन्ने कुरा बुझ्न गाह्रो छैन। अझ खतरनाक पक्ष त के भने, यस्ता व्यक्ति वा समूहहरू पछि स्थानीय निकाय, ठेक्का–पट्टा, सार्वजनिक सेवामा समेत हावी हुन थाल्छन्।
सुरक्षा निकायको निरिह अवस्था
राजनीतिक संरक्षण पाएको गुन्डागर्दीले गर्दा प्रहरी प्रशासनको भूमिका पनि निकै चुनौतीपूर्ण बन्छ। कतिपय अवस्थामा प्रहरी प्रशासनले अपराधीलाई पक्राउ गर्न खोज्दा राजनीतिक दबाबमा निर्णय फिर्ता लिनुपरेका घटनाहरू सार्वजनिक भएका छन्। प्रहरीलाई आत्मबलहीन बनाउने यस्ता प्रवृत्तिले कानुनी शासनमाथि नै प्रश्न उठाउँछ।
कतिपय प्रहरी अधिकृतहरू स्पष्ट रूपमा भन्छन् कि “फलानोलाई छुनु हुँदैन, उ माथिको मान्छे हो।” यस्तो अवस्था लोकतान्त्रिक शासन प्रणालीका लागि अत्यन्तै खतरनाक हो। यदि अपराधीलाई राजनीतिक पहुँचका आधारमा बचाइने हो भने न्याय, सुरक्षा र शान्तिका आधारमा बनाइएको राज्यको संरचना खण्डित हुन जान्छ।
न्याय प्रणालीप्रति अविश्वास
गुन्डा संरक्षणको अर्को प्रत्यक्ष असर न्याय प्रणालीमा देखिन्छ। जब जनता देख्छन् कि अपराधी खुलेआम हिंडिरहेका छन्, प्रहरी उनीहरूलाई केही गर्न सक्दैन, र अदालतमा पुग्दा पनि राजनीतिक पहुँचले मुद्दा उल्टिन्छ—तब समाजमा न्याय प्रणालीप्रति गम्भीर अविश्वास उत्पन्न हुन्छ।
यसको गहिरो असर हाम्रो सामाजिक मनोविज्ञानमा पर्छ। सामान्य नागरिकहरू कानुनी प्रक्रियाभन्दा शक्तिशाली संरचना, पहुँच र पैसा भएकालाई मात्र न्याय पाइने विश्वास गर्न थाल्छन्। यसले गर्दा जनताको राज्यप्रतिको भरोसा खण्डित हुन्छ, जसको दूरगामी असर देशको स्थायित्व र समृद्धिमा पर्छ।
युवामा गलत सन्देश
राजनीतिक संरक्षणमा मौलाएको गुन्डागर्दीले युवाहरूमा पनि गलत प्रेरणा दिन थालेको छ। पढ्न, बुझ्न र मेहनत गर्नुभन्दा “नेतासँग नजिक हुनु”, “धाक जमाउन सक्नु”, वा “सडकमा डर पैदा गर्न सक्नु” महत्वपूर्ण हुन थाल्छ। केही युवाहरू यस्तो गुन्डा प्रवृत्तिलाई आफ्नो करियरको सुरुवात ठान्न थालेका छन्।
राजनीतिक दलका युवा संगठनहरूमै पनि अब शैक्षिक चेतना र विचारधाराभन्दा बल प्रदर्शन र आक्रामक शैलीको हाबी हुँदै गएको छ। यस्तो प्रवृत्तिले राजनीतिक भविष्यको जग नै कमजोर बनाइरहेको छ।
व्यवसाय, सञ्चार र प्रशासनमाथि असर
गुन्डागर्दीले निजी व्यवसायलाई पनि कमजोर बनाएको छ। व्यापारिक प्रतिस्पर्धामा गुन्डा तत्त्वहरूको प्रयोग हुँदै आएको छ—व्यवसायीहरूलाई धम्की, अपहरण, ठेक्का–पट्टामा जबर्जस्ती, रकम असुली जस्ता कार्यहरू आम भइरहेका छन्। यस्तो अवस्था निजी लगानीका लागि निरुत्साहजनक बन्न जान्छ।
सञ्चारमाध्यमहरू पनि सुरक्षित छैनन्। पत्रकारहरूलाई धम्की दिने, समाचार नछाप्न दबाब दिने, र केही सञ्चारकर्मीहरूलाई कुटपिट गर्ने घटनाहरू सार्वजनिक भएका छन्। यस्ता गतिविधिले अभिव्यक्ति स्वतन्त्रता र सूचना अधिकारमाथि प्रहार गर्छ।
प्रशासनिक निकायहरू पनि यस्ता तत्वहरूबाट प्रभावित छन्। कतिपय निर्णयहरूमा गुन्डा गिरोहको प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष दबाब देखिन्छ। यसले नीति निर्माणदेखि कार्यान्वयनसम्मको प्रक्रिया नै कमजोर बनाउँछ।
समाधानका उपायहरू
समस्या जति गम्भीर छ, समाधान पनि त्यति नै स्पष्ट र दृढ संकल्पसहित हुनुपर्छ।
१.राजनीतिक आन्तरिक शुद्धिकरणस् राजनीतिक दलहरूले आपराधिक पृष्ठभूमिका व्यक्तिलाई स्थान नदिने कठोर नीति लिने समय आएको छ। दलभित्रको अनुशासन, नैतिकता र पारदर्शिता कायम गर्नु जरुरी छ।
२. स्वतन्त्र न्याय प्रणालीस् अदालतहरूले निष्पक्ष रूपमा अपराधीलाई कारबाही गर्न सक्ने वातावरण बनाउनुपर्छ। राजनीतिक हस्तक्षेपविनाको न्याय प्रणालीले मात्र जनताको विश्वास फर्काउन सक्छ।
३.प्रहरी प्रशासनलाई सशक्त बनाउनेस् सुरक्षा निकायहरूलाई राजनीतिक प्रभावबाट मुक्त गरिनु आवश्यक छ। प्रहरीलाई पेशागत स्वतन्त्रता, प्रविधि र तालिम दिनु जरुरी छ।
४.कानुनको कठोर कार्यान्वयनस् कुनै पनि आपराधिक गतिविधि, चाहे त्यो जुनसुकै तह वा पहुँचको मानिसले गरे पनि, उन्मुक्ति नपाउने स्पष्ट सन्देश दिनुपर्छ।
५. नागरिक सचेतना र दबाबस् अन्ततः सबैभन्दा ठूलो शक्ति नागरिकको हो। मतदाताहरूले अपराधी प्रवृत्तिका उम्मेदवारलाई अस्वीकार गर्नुपर्ने समय आएको छ। सामाजिक दबाब र चेतनाले मात्रै राजनीतिक संरचना सुधार गर्न सक्छ।
निष्कर्ष
राजनीति संरक्षणमा हुर्किएको गुन्डागर्दी केवल एउटा आपराधिक समस्या होइन, यो लोकतन्त्रको मौलिक मूल्यहरूमाथिको चुनौती हो। यदि अब पनि हामीले आँखा चिम्लियौं भने यसको परिणाम हाम्रो भविष्य पुस्ताले भोग्नुपर्नेछ। त्यसैले अब निर्णयको घडी आएको छ—हामी कुन प्रकारको समाज चाहन्छौंरु न्यायपूर्ण, शान्तिपूर्ण र सुरक्षित, वा डर, अराजकता र शक्तिकोरु
यो छनोट गर्ने जिम्मा हामी सबैको हो।
